Η "Πνευματική Ιδιοκτησία" και οι Αυτόχθονες Πληθυσμοί

-- Georg C.F. Greve -- σε μετάφραση του Στέλιου από τα Αγγλικά

Μια παρενέργεια της εργασίας μου στη Σύνοδο Κορυφής για την Κοινωνία της Πληροφορίας (WSIS), ήταν η συνάντησή μου με άτομα τα οποία, σε άλλη περίπτωση, δεν θα είχα συναντήσει. Οι συναντήσεις αυτές αποδείχθηκαν εμπνευσμένες με τρόπους που δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ.

Ό,τι ακολουθεί είναι ένα άμεσο αποτέλεσμα της προσπάθειάς μου να κατανοήσω τα προβλήματα των Αυτόχθονων Πληθυσμών και μερικές από τις θεμελιώδεις ανάγκες και ανησυχίες τους, μια διαδικασία η οποία ξεκίνησε πριν ακόμη ξεκινήσει η WSIS, όταν συνάντησα και συζήτησα με άτομα όπως έναν δικηγόρο από τη Sri Lanka ο οποίος εργάζεται για να διατηρήσει την τοπική γνώση για την ιατρική και τη βοτανολογία.

Αν και δεν θα ισχυριστώ ότι κατανοώ πλήρως την τοπική κατάσταση, είναι προφανές ότι οι ανά τον κόσμο Αυτόχθονες Πληθυσμοί υποφέρουν από τη φανατική μονοπώληση της δικής τους παραχθείσας γνώσης. Ιδιαίτερα από τις φαρμακευτικές εταιρίες, οι οποίες αποσπούν περιοριστικά διανοητικά μονοπώλια, δηλαδή διπλώματα ευρεσιτεχνίας (πατέντες).

Και οι οποίες με μια διττή στρατηγική χρήσης των υπαρχουσών ανισορροπιών ισχύος και αγωγών εναντίον ανθρώπων οι οποίοι συχνά δεν έχουν τα μέσα να προσλάβουν δικηγόρους, εξολοθρεύουν παραδοσιακές και υπάρχουσες πρακτικές, αντικαθιστώντας τις με δικές τους πατενταρισμένες, με αντικειμενικό αποτέλεσμα να απαγορεύεται ό,τι υπήρξε κοινό και σύνηθες για πολλές γενιές.

Παρά το ότι αυτό το πρόβλημα προκλήθηκε από την σε υπερθετικό βαθμό μονοπώληση, με εξέπληξε το ότι πολλοί Αυτόχθονες Πληθυσμοί φαίνεται να απαιτούν ακόμα ισχυρότερη μονοπώληση με τη μορφή των "δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας", συμπεριλαμβανομένων της πολιτιστικής τους ταυτότητας και κληρονομιάς.

Έχοντας παρακολουθήσει τις συζητήσεις για τα προβλήματα που έχει προκαλέσει στην Ευρώπη η απονομή διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στα γονίδια, όπου οι πολίτες (συχνά χωρίς να το γνωρίζουν) στερούνται του δικαιώματος στην προσωπικότητά τους από γιατρούς οι οποίοι συμπληρώνουν αιτήσεις για πατέντες σε γονίδια που ανακαλύπτουν όταν τους εξετάζουν, μπορώ να πω ότι τέτοια ώθηση στη μονοπώληση δεν οδηγεί ποτέ σε περισσότερη ελευθερία.

Αισθανόμενος αλληλεγγύη με τους Αυτόχθονες Πληθυσμούς αυτού του πλανήτη, θα ήθελα να καταλάβω τι σας παρακινεί να ζητάτε τέτοια αύξηση στη μονοπώληση. Αυτή είναι η αιτία της ύπαρξης αυτού του κειμένου.

Θα προσπαθήσω να διατυπώσω αυτό που φαίνεται να είναι το πιο πιθανό αποτέλεσμα μιας τέτοιας μονοπωλιακής ώθησης. Πώς η κατάσταση θα άλλαζε για τις κοινότητές σας αν οι απαιτήσεις για επέκταση των περιοριστικών μονοπωλίων στη γνώση επιτύχουν;

Ας υποθέσουμε έναν τέλειο κόσμο, όπου η εξωγενής μονοπώληση σταματάει και οι Αυτόχθονες Πληθυσμοί αποκτούν πλήρη "δικαιοδοσία" και "έλεγχο" πάνω σε όλους τους πολιτιστικούς, διανοητικούς και τους αποκαλούμενους φυσικούς πόρους.

Αυτή η προοπτική δε θα αλλάξει την κατάσταση σχετικά με θεμελιώδη προβλήματα όπως η τροφή, το νερό, η υγειονομική περίθαλψη, η εκπαίδευση, η οικονομία, η σταθερότητα ή η πολιτική ανεξαρτησία. Το πιο σημαντικό είναι ότι δεν θα δώσει πρόσβαση στη συσσωρευμένη γνώση του Βορρά η οποία θα μπορούσε να βοηθήσει σε αυτά τα ζητήματα.

Το κόστος αυτής της αλλαγής είναι να συμφωνηθεί στο επίπεδο της βασικής ιδεολογίας ότι η γνώση και η πολιτιστική παράδοση είναι πράγματα τα οποία τα άτομα μπορούν να "κατέχουν" και ότι είναι ηθικά δίκαιο να δοθεί πλήρη "δικαιοδοσία" και "έλεγχος" σε εκείνους που δόμησαν αυτή τη γνώση.

Αν αυτό είναι το αποδεκτό ηθικό μέτρο, ακολουθώντας την αρχή της ισότητας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οι Αυτόχθονες Πληθυσμοί έχουν συμφωνήσει ότι ο Βορράς δικαιούται ηθικά να μην τους δώσει πρόσβαση στη γνώση που συλλέχθηκε ανά τους αιώνες, ο οποίος Βορράς είναι σε μαζική κλίμακα υπεύθυνος για το ψηφιακό χάσμα και τις ανισορροπίες στην παγκόσμια ισχύ.

Επίσης, τα "δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας" είναι καθαρά εμπορεύσιμα αγαθά. Προσθέτοντας τον πολιτισμό και την κληρονομιά των Αυτόχθονων Πληθυσμών σε αυτό το σύστημα, αυτό ταξινομείται κυρίως ως εμπορεύσιμο αγαθό. Συνεπώς πρόκειται να αγοραστεί, να πωληθεί και να αξιολογηθεί για την οικονομική του αξία πριν από ο,τιδήποτε άλλο. Αυτή είναι μια ιδεολογία η οποία εμπεριέχει την τάση να αντιλαμβάνεται την πολιτιστική και παραδοσιακή γνώση κυρίως ως κάτι από το οποίο είναι δυνατό να μεγιστοποιηθούν οικονομικά οφέλη.

Έχοντας απομακρύνει την ηθική υποχρέωση για τον Βορρά να μοιραστεί τον πλούτο και τη γνώση του, το εμπορεύσιμο αγαθό της παραδοσιακής τους γνώσης θα γίνει η μόνη ανταλλάξιμη μετοχή των Αυτόχθοων Πληθυσμών για να εξασφαλίσουν το μέλλον τους.

Εξαιτίας της παρούσας διεθνούς κατάστασης με τις ανισότητες ισχύος, η τιμή και οι όροι των συμβολαίων σε μεγάλο βαθμό θα υπαγορεύονται από τις Βόρειες εταιρίες μέσων. Ενδεχόμενη αντίσταση θα απαιτούσε χρηματοοικονομική αντοχή ώστε να μην κλειστεί καμία συμφωνία. Αλλά υπογράφοντας συμφωνίες θα είναι συχνά ο μόνος τρόπος απόκτησης βασικής πρόσβασης σε τροφή, νερό, υγεία, εκπαίδευση και στο δημόσιο χώρο της παγκόσμιας γνώσης.

Έτσι στην πιο ακραία εκδοχή, η πολιτιστική κληρονομιά των Αυτόχθονων Πληθυσμών θα κατέληγε "ιδιοκτησία" των Βόρειων εταιριών μέσων. Ανάλογα με τα συμβόλαια, οι μελλοντικές γενιές των Αυτόχθονων Πληθυσμών μπορεί ακόμη και να μην έχουν το δικαίωμα να "χρησιμοποιήσουν" τη δική τους πολιτιστική κληρονομιά.

Ανεξάρτητα από το ποιος έχει το μονοπώλιο, μια τέτοια μονοπώληση απειλεί να κόψει τους κοινωνικούς δεσμούς ανάμεσα σε εσένα και την ανθρωπότητα. Ο τρόπος με τον οποίο οι τελετές διατηρούνται ζωντανές είναι με την τελετουργία και το μοίρασμα, ο τρόπος για να διατηρηθούν οι γλώσσες ζωντανές είναι να τις μιλάμε με όσο το δυνατό περισσότερους.

Σε ένα σύστημα "πνευματικής ιδιοκτησίας", το μοίρασμα, ακόμη και η επικοινωνία κρίνεται επικίνδυνη. Αν κάποιος που τυγχάνει να είναι συγγραφέας ή καλλιτέχνης έρθει σε επαφή με οποιονδήποτε άλλον, πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί και πιθανόν να διακόψουν την επαφή άμεσα και να σταματήσουν να σου μιλάνε· διαφορετικά διακινδυνεύουν να παραβιάσουν πνευματικά δικαιώματα και να οδηγηθούν σε κοστοβόρες αγωγές σε περίπτωση που διαισθανθούν την έμπνευση που φέρνει ο διάλογος.

Οι αγωγές μπορεί να ξεκινήσουν από τους Αυτόχθονες Πληθυσμούς ή από την Βόρεια εταιρεία μέσων η οποία έχει "αγοράσει" εκείνο το συγκεκριμένο κομμάτι κληρονομιάς και τώρα το "ιδιοποιείται".

Κατά συνέπεια το μονοπωλιακό σύστημα σπάει τους δεσμούς αλληλεγγύης, μοιράσματος και επικοινωνίας που συνδέουν την ανθρωπότητα. Για τους Αυτόχθονες Πληθυσμούς σημαίνει ότι η γλώσσα τους, οι τελετές και η κληρονομιά τους θα βρίσκονται σε κίνδυνο αφανισμού μαζί με την τελευταία γενιά που μεγάλωσε με αυτά.

Έτσι σε ένα τέλεια λειτουργικό σύστημα και κόσμο, η τιμή που πρέπει να πληρωθεί για μια τέτοια μονοπωλιακή επέκταση μπορεί να είναι τίποτα λιγότερο από την πολιτισμική ταυτότητα των Αυτόχθονων Π{ληθυσμών.

Καθώς δεν τυγχάνει να ζούμε σε έναν τέλειο κόσμο, η πραγματικότητα δεν θα είναι τόσο καθαρή όσο αυτός, ωστόσο και σε αυτή την περίπτωση η τιμή πρέπει να πληρωθεί.

Με βάση προηγούμενη εμπειρία, θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι οι Βόρειες εταιρίες θα προσλάβουν ένα πλήθος ακριβά αμειβόμενων δικηγόρων να ισχυριστούν ότι αυτό το συγκεκριμένο φυτό, αυτή η συγκεκριμένη τελετή και αυτό το κομμάτι μουσικής δεν είναι αποκλειστικότητα των Αυτόχθονων Πληθυσμών τους οποίους αντιμετωπίζουν, άρα το "ιδιοκτησιακό καθεστώς" είναι ασαφές.

Αν οι Αυτόχθονες Πληθυσμοί θελήσουν να υπερασπιστούν τους ισχυρισμούς τους, θα χρειαστεί να σπαταλήσουν χρόνια στα δικαστήρια και υψηλά έξοδα εναντίον των καλύτερων δικηγόρων τους οποίους το χρήμα μπορεί να εξαγοράσει και πολυεθνικών οι οποίες μπορούν συχνά να αντέξουν να περιμένουν για μια "οργανική λύση" των προβλημάτων τους -- ένας κυνικός ευφημισμός που χρησιμοποιείται αναφορικά με το φυσικό θάνατο όσων έχουν οδηγήσει στο δικαστήριο.

Με ή χωρίς τέτοιες υποθέσεις, θα εισέλθουν σε διαπραγματεύσεις με όλους τους Αυτόχθονες οι οποίοι διεκδικούν αυτή την "ιδιοκτησία" και θα αγοράσουν από αυτούς που κάνουν τη φθηνότερη προσφορά, αφήνοντας τους άλλους σε μια στιγμή με μια μετοχή χωρίς αντίκρυσμα.

Αν γνωρίζετε ότι τα χαρτιά σας θα χάσουν την αξία τους αν δεν προχωρήσετε σε συμφωνία, η προθυμία σας να συμβιβαστείτε μπορεί να ενισχυθεί σημαντικά.

Επίσης, όταν προσφέρεται τροφή και εκπαίδευση για τα παιδιά τους, άλλοι Αυτόχθονες Πληθυσμοί ίσως μπουν στον πειρασμό να υποστηρίξουν τη θέση της εταιρείας στο δικαστήριο. Οπότε αυτή η κατάσταση εύλογα θα δοκιμάσει την αλληλεγγύη ανάμεσα στους Αυτόχθονες. Πιθανό να κάνει ζημιά που δεν θα μπορεί να διορθωθεί.

Η μετατροπή για ό,τι αρχικά ήταν ένα ηθικό και πολιτισμικό ζήτημα σε ένα ζήτημα εμπορίας και δικαστικών αιθουσών, θα αναδείξει όλα τα συνηθισμένα ελαττώματα των νομικών συστημάτων -- συμπεριλαμβανομένου του ερωτήματος της ουδετερότητας και της τάσης να ευνοούνται όσοι διαθέτουν τους καλύτερους δικηγόρους.

Κάποιοι Αυτόχθονες ίσως κερδίσουν σε μια "λοταρία δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας" ανακαλύπτοντας κάποιο αξιόλογο φυτό ή κάτι ίσης οικονομικής αξίας. Αυτή η λοταρία όμως, θα γνωρίσει λίγους νικητές, αλλά πολλούς χαμένους -- και νίκη σε αυτό το πλαίσιο στην πραγματικότητα σημαίνει έξοδο από τη διαδικασία με κάτι λιγότερο από την ουδετερότητα, καθώς η αξία της θα είναι πάντα χαμηλή συγκρινόμενη με τη συλλογή χαρτοφυλακίων των Βόρειων πολυεθνικών.

Δεδομένης της τιμής που πρέπει να πληρωθεί για να μπει κανείς στο παιχνίδι του συστήματος, είναι ένα είδος ρωσικής ρουλέττας όπου όλες οι θέσεις στη θαλάμη του όπλου είναι γεμάτες εκτός από μία και έχεις να ελπίζεις για αυτή που είναι άδεια.

Το σύστημα και η ιδεολογία της "πνευματικής ιδιοκτησίας" έχει εξελιχθεί αποκλειστικά για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των μεγάλων Βόρειων πολυεθνικών. Οι κοινωνίες του Βορρά και ιδιαίτερα οι καλλιτέχνες τους και οι συγγραφείς αντιμετωπίζουν οι ίδιοι ογκώδη προβλήματα με αυτό το σύστημα.

Ακριβώς εξαιτίας αυτού του συστήματος το ψηφιακό χάσμα είναι τόσο μεγάλο όπως και οι παρούσες ανισότητες ισχύος.

Θεωρώντας αυτό που φαίνεται ως το πιο πιθανό σενάριο, η μόνη ελπίδα μακροπρόθεσμης επιβίωσης για τους Αυτόχθονες Πληθυσμούς φαίνεται να είναι η μείωση της μονοπωλιακής ισχύος και το τέλος της μονοπώλησης των πολιτιστικών και διανοητικών τους πηγών.

Προοπτικές

Το μεγαλύτερο μέρος του προβλήματος θα πρέπει να προσεγγιστεί ταυτόχρονα εσωτερικά και εξωτερικά. Αναζητήστε συμμάχους ενεργούς στο πεδίο αυτό από το Βορρά και εκπαιδεύστε τους δικούς σας ανθρώπους στους τρόπους του συστήματος ώστε να σας βοηθήσουν να θέσετε ζητήματα από μέσα. Επίσης θα μπορέσουν να σας βοηθήσουν να προετοιμάσετε υπερασπιστικές γραμμές εναντίον άμεσων επιθέσεων με το σύστημα στη σημερινή μορφή του.

Ταυτόχρονα, θα είναι απαραίτητο να αποφευχθεί η νομιμοποίηση της τρέχουσας κατάστασης και να επιδιωχθεί η αντίσταση στην υποταγή του δόγματος στο οποίο έχει μετατραπεί η "πνευματική ιδιοκτησία".

Μέρος αυτής της προσπάθειας θα είναι η αποφυγή της επικίνδυνης και ιδεολογικά φορτισμένης ορολογίας της "πνευματικής ιδιοκτησίας" και η προτίμηση σε εναλλακτικούς όρους όπως "περιοριστικά διανοητικά μονοπώλια" ή -- ακόμη καλύτερα κατά την επιχειρηματολογία για τις συνέπειες -- η ακρίβεια σχετικά με συγκεκριμένες περιοχές όπως πνευματικά δικαιώματα και πατέντες που ορίζονται ξεχωριστά.

Αντί να απαιτείται "δικαιοδοσία και έλεγχος" θα ήταν καλύτερα να απαιτηθεί "ωφελιμότητα πλήρης και με προτεραιότητα στους" δικούς σας "πολιτιστικούς, διανοητικούς και τους αποκαλούμενους φυσικούς πόρους".

Αυτή η οπτική φωτίζει το πρόβλημα και την ανάγκη για μια λύση χωρίς προσχώρηση στην ιδεολογία και το σύστημα ισχύος, δηλαδή την "πνευματική ιδιοκτησία".

Ελπίζω το παρόν κείμενο θα έχει χρήσιμη συμβολή σε μια ουσιαστική αντιπαράθεση γύρω από τη Σύνοδο Κορυφής -- και θα ήθελα να δω αν θα καταφέρουμε να καταθέσουμε συνεκτικά οράματα για το πώς θα υπερβούμε αυτά τα προβλήματα μαζί.