Οδηγία της ΕΕ για το Κλείδωμα Συσκευών Ραδιοσυχνοτήτων

Συνοπτική περιγραφή της οδηγίας

Το Μάιο του 2014 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εξέδωσε ψήφισμα για την Οδηγία Ραδιοεξοπλισμού 2014/53/EU. Οι βασικοί της στόχοι είναι η εναρμόνιση των υφιστάμενων κανονισμών, η βελτίωση της ασφάλειας των φασμάτων ραδιοσυχνοτήτων, και η εξασφάλιση της υγείας και της προστασίας του πολίτη. Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να υλοποιήσουν την οδηγία στις εθνικές τους νομοθεσίες μέχρι τις 12.06.2016 με ένα χρόνο ως περίοδο προσαρμογής. Κάθε χώρα έχει συνήθως κάποιο περιθώριο ερμηνείας της διαδικασίας υλοποίησης. Η οδηγία καθ' αυτή δεν είναι άσχημη, και στηρίζουμε τον απώτερο στόχο της. Όμως, σε ό,τι αφορά τις λεπτομέρειες της αξιολόγησης για τη συμμόρφωση του λογισμικού φαίνεται ότι οι νομοθέτες φέρνουν σε δυσανάλογα μειονεκτική θέση τα δικαιώματα των χρηστών και το θεμιτό ανταγωνισμό.

Στην πραγματικότητα, επηρεάζονται σχεδόν όλες οι συσκευές που μπορούν να στείλουν και να λάβουν ραδιοκύματα (WiFi, δίκτυα κινητής τηλεφωνίας, GPS, ...). Όλη η ουσία είναι στο Άρθρο 3.3(i): ο ραδιοεξοπλισμός πρέπει να υποστηρίζει "ορισμένες λειτουργίες προκειμένου να διασφαλίζει ότι λογισμικό μπορεί να φορτωθεί σε ραδιοεξοπλισμό, μόνο όταν έχει αποδειχθεί η συμμόρφωση ως προς τις νομικές ρυθμίσεις του συνδυασμού του ραδιοεξοπλισμού με το συγκεκριμένο λογισμικό ". Αυτό σημαίνει ότι οι κατασκευαστές συσκευών πρέπει να ελέγχουν κάθε λογισμικό που είναι δυνατόν να εγκατασταθεί στη συσκευή ως προς τη συμμόρφωσή του με όλες τις εφαρμόσιμες νομικές ρυθμίσεις ραδιοσυχνοτήτων (π.χ. συχνότητα και ισχύς σήματος). Μέχρι σήμερα, την ευθύνη για τη συμμόρφωση αυτή αναλαμβάνουν οι χρήστες σε περίπτωση που κάνουν κάποια αλλαγή, ανεξαρτήτως αν αυτή αφορά το υλικό ή το λογισμικό.

Οι κίνδυνοι για το Ελεύθερο Λογισμικό

Η οδηγία ραδιοεξοπλισμού 2014/53/EU θα έχει αρνητικές συνέπειες στους χρήστες και στις εταιρείες. Καθώς οι κατασκευαστές συσκευών θα πρέπει να αξιολογούν κάθε λογισμικό ως προς τη συμμόρφωσή του με τις ισχύουσες ρυθμίσεις (Άρθρο 3.3.(i)), αναμένουμε να καταστεί αδύνατο ή πολύ δύσκολο για χρήστες και εταιρείες να χρησιμοποιούν στο μέλλον εναλλακτικό λογισμικό στις συσκευές που αγοράζουν - δρομολογητές, κινητά τηλέφωνα, κάρτες WiFi και οι φορητοί υπολογιστές στους οποίους οι κάρτες αυτές είναι ενσωματωμένες, ή σχεδόν όλες οι συσκευές του Διαδικτύου-των-πραγμάτων (Internet-of-Things).

Αυτό δεν προκαλεί μόνο σοβαρή επιβάρυνση σε όσους επηρεάζονται, αλλά επίσης καταλύει το δικαίωμα των καταναλωτών στην ελεύθερη επιλογή. Πιο συγκεκριμένα, θα εγκλωβίζονται στο λογισμικό των κατασκευαστών αφού δεν θα μπορούν πια να επιλέγουν το λογισμικό ανεξάρτητα από το υλικό. Αυτό είναι ένα καθοριστικής σημασίας ζήτημα καθώς το εναλλακτικό και ιδιαίτερα το Ελεύθερο Λογισμικό ικανοποιεί συχνά ειδικές προϋποθέσεις ως προς την ασφάλεια, τεχνικά χαρακτηριστικά και πρότυπα, ή νομικές απαιτήσεις.

Η παρούσα κατάσταση ορθώνει υψηλά τείχη για τους καταναλωτές που επιθυμούν να ελέγχουν το λογισμικό και το υλικό τους. Όλο και περισσότερες συσκευές χρησιμοποιούν ραδιοσήματα, ανάμεσά τους μερικές πολύ ευαίσθητες όπως κινητά τηλέφωνα, προσωπικοί υπολογιστές, οικιακός εξοπλισμός, ή πύλες πρόσβασης στο Διαδίκτυο για σπίτια και εταιρείες. Για λόγους ασφαλείας και θεμιτού ανταγωνισμού πρέπει να διασφαλίσουμε ότι όλοι θα μπορούν πάντα να επιλέγουν το λογισμικό που επιθυμούν να τρέχει στις συσκευές τους χωρίς επιπρόσθετους περιορισμούς, με την προϋπόθεση ότι το λογισμικό αυτό τηρεί πραγματικά την τρέχουσα νομοθεσία (βλ. το κεφάλαιο για την ασφάλεια).

Βλέπουμε ήδη τις αρνητικές επιπτώσεις αυτής της οδηγίας. Αρκετοί κατασκευαστές έχουν εγκαταστήσει μονάδες στις συσκευές τους που ελέγχουν ποιο λογισμικό έχει εγκατασταθεί. Αυτή η λειτουργία υλοποιείται μέσω ενσωματωμένων, μη-ελεύθερων και μη-αφαιρέσιμων μονάδων οι οποίες δε σέβονται τα δικαιώματα των χρηστών και την αξίωσή τους να χρησιμοποιούν τεχνολογία που να μπορούν να ελέγχουν. Για το μέλλον φοβόμαστε την ύπαρξη τέτοιων μονάδων που δεν θα ελέγχουν μόνο το λογισμικό αλλά, για παράδειγμα, επίσης την ακριβή τοποθεσία ή τη συμπεριφορά των ιδιοκτητών των αντίστοιχων συσκευών.

Οι κίνδυνοι για τον ανταγωνισμό

Υπάρχουν πολλές εταιρείες που βασίζονται στη χρήση εναλλακτικού και ελεύθερου υλικολογισμικού (firmware) στις συσκευές. Ανάμεσά τους είναι πάροχοι ασύρματων δικτύων, κατασκευαστές πιο ασφαλών λειτουργικών συστημάτων για κινητές συσκευές, ή προγραμματιστές που παράγουν προσαρμοσμένες και πιο αποδοτικές λύσεις λογισμικού για υπάρχον υλικό. Για όλους αυτούς θα παρουσιαστούν σημαντικά εμπόδια και οικονομικές διακρίσεις σε όφελος των μεγαλύτερων κατασκευαστών με το ενσωματωμένο τους λογισμικό. Το εναλλακτικό λογισμικό αποτελεί το θεμέλιο των προϊόντων πολλών εταιριών, και θα πρέπει να εμποδίσουμε τη δημιουργία οικονομικών δυσχερειών για αυτές.

Ειδικά για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις αναμένουμε αρνητικές εξελίξεις. Πρώτον, εξαιτίας των κινδύνων που προκύπτουν λόγω μεγάλων καθυστερήσεων στην αξιολόγηση του λογισμικού τους από τους κατασκευαστές. Δεύτερον, εξαιτίας του αναμενόμενου υψηλού κόστους για αυτές τις κατασκευαστικές επιχειρήσεις που θα πρέπει να αξιολογούν διεξοδικά κάθε υλικολογισμικό (βλ. αιτιολογική σκέψη 29). Αυτό θα έχει ένα επιπλέον αρνητικό αντίκτυπο στις νεοσύστατες επιχειρήσεις.

Σχετικά με τη νομική διάσταση, θεωρούμε ότι θα υπάρξουν δυσκολίες με τους υπάρχοντες όρους αδειοδότησης, για παράδειγμα με την άδεια χρήσης GNU General Public License. Αυτή απαιτεί όλα τα μέρη του λογισμικού να εμπίπτουν στην ίδια ή σε συμβατή άδεια χρήσης λογισμικού. Κατασκευαστές που αναγκάζονται να συμπεριλαμβάνουν ιδιόκτητα μη-συμβατά τμήματα λογισμικού είναι πιθανό να καταπατούν τους όρους της GNU GPL. Το γεγονός αυτό θα μπορούσε να αναγκάσει κατασκευαστές που δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να συμπεριλάβουν τμήματα ιδιοκτησιακού λογισμικού να ξαναγράψουν αυτά τα τεράστια τμήματα από την αρχή, κάτι που είναι αδύνατο για πολλές επιχειρήσεις και θα εμπόδιζε την πρόοδό τους, καθώς καθυστερεί σημαντικά την ανάπτυξη.

Καινοτομία, Εθελοντισμός, Βιωσιμότητα

Αν η οδηγία καταστεί ενεργή χωρίς τις απαραίτητες εξαιρέσεις (βλ. παρακάτω) αυτό θα επηρεάσει αρνητικά τις βασικές προϋποθέσεις για την καινοτομία. Η πρόοδος επιτυγχάνεται μέσω μαθημάτων από το παρελθόν και τη χάραξη νέων δρόμων. Αν όλες οι συσκευές επικοινωνιών είναι κλειδωμένες, μία τεράστια περιοχή καινοτομίας θα είναι επίσης.

Το ίδιο ισχύει για φιλανθρωπικές πρωτοβουλίες και οργανισμούς που βασίζονται στη χρήση προσαρμοσμένου λογισμικού στις συσκευές που έχουν αγοράσει. Προσπάθειες από εθελοντικούς οργανισμούς, για παράδειγμα το Freifunk, οι οποίοι βοηθάνε όσους έχουν ανάγκη να συνδεθούν στο Διαδίκτυο, μπορεί να καταστούν ανέφικτες ή να συναντήσουν σημαντικά εμπόδια. Καθώς είμαστε σίγουροι ότι αυτή η επίπτωση δεν ήταν εσκεμμένη από τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς ζητάμε τις απαραίτητες αλλαγές.

Επιπλέον, το εναλλακτικό λογισμικό στις ραδιο(και επίσης μη-ραδιο)συσκευές προάγει μία βιώσιμη οικονομία. Υπάρχουν πολλές συσκευές σε καλή κατάσταση οι οποίες σταματούν να λαμβάνουν ενημερώσεις από τους αρχικούς κατασκευαστές. Το Ελεύθερο Λογισμικό έχει πολύ μεγαλύτερη περίοδο υποστήριξης, που επιτρέπει στους χρήστες και πελάτες εταιρειών να μην αναγκάζονται να απομακρύνουν λειτουργικό εξοπλισμό. Και έτσι, το γεγονός αυτό βελτιώνει την ασφάλεια των χρηστών καθώς το πεπαλαιωμένο υλικό τους εξακολουθεί να λαμβάνει ενημερώσεις ασφαλείας ακόμα και αν ένας κατασκευαστής σταματά την υποστήριξή τους.

Ως προς την ασφάλεια

Είμαστε υπέρ του στόχου της Οδηγίας για τη βελτίωση της ασφάλειας των συσκευών ραδιοεκπομπών, αλλά όχι εις βάρος της ελευθερίας και της ασφάλειας των χρηστών σε άλλους τομείς. Πρώτον, η αναβάθμιση του λογισμικού μιας συσκευής βοηθά κυρίως την βελτίωση της ασφάλειας των συσκευών. Δεύτερον, είμαστε πεπεισμένοι ότι οι αυστηροί αυτοί κανονισμοί δεν είναι αναγκαίοι για συνηθισμένα καταναλωτικά προϊόντα με περιορισμένη ισχύ ραδιοεκπομπής. Και τρίτον, πιστεύουμε ότι αυτοί οι τεχνικοί περιορισμοί δεν θα εμποδίσουν όσους εσκεμμένα παραβιάζουν τους ισχύοντες κανονισμούς ραδιοσυχνοτήτων.

Πιο συγκεκριμένα, τα έργα ελεύθερου υλικολογισμικού είναι πολύ προηγμένα ως προς τα μέτρα ασφαλείας, καθώς τα τεχνικά σφάλματα διορθώνεται γρήγορα μέσω συνεργατικών και διαφανών διαδικασιών. Οι εναλλακτικές λύσεις λογισμικού έχουν στις περισσότερες περιπτώσεις πολύ μεγαλύτερους κύκλους υποστήριξης για την ασφάλεια συγκριτικά με το προκαθορισμένο υλικολογισμικό του κατασκευαστή. Πολλά έργα Ελεύθερου Λογισμικού τα οποία προγραμματίζουν υλικολογισμικό για συσκευές καταναλωτών αντιμετωπίζουν υψηλές απαιτήσεις ασφαλείας παρέχοντας ειδικές λειτουργίες που το προκαθορισμένο λογισμικό δεν υποστηρίζει. Έτσι αντί να προάγει την ασφάλεια, η τρέχουσα μορφή της οδηγίας για τις συσκευές ραδιοσυχνοτήτων καθιστά ανίκανους τους χρήστες και τις επιχειρήσεις να επιλέξουν πιο ασφαλή λογισμικό για τις συσκευές τους. Αν το λογισμικό σε μία συσκευή παραβιάζει πραγματικά ένα κανονισμό ραδιοσυχνοτήτων ο πιο αποδοτικός τρόπος αντιμετώπισης θα ήταν η υποστήριξη των δημιουργών του λογισμικού, αντί ο περιορισμός της ανεξαρτησίας των χρηστών σε ευρεία κλίμακα.

Οι προτάσεις μας

Έχουμε διατυπώσει αρκετές προτάσεις προς τους θεσμούς της ΕΕ και τα κράτη μέλη. Πολλοί οργανισμοί και εταιρείες υποστηρίζουν αυτούς τους στόχους και έχουν υπογράψει την Κοινή Ανακοίνωση κατά του Κλειδώματος Συσκευών Ραδιοσυχνοτήτων. Προσκαλούμε επίσης τον οργανισμό ή την εταιρεία σας να εκφράσουν τη γνώμη τους.

Τι προσδοκούμε από τους θεσμούς της ΕΕ

Ζητάμε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θεσπίσει πράξεις - καθώς δύναται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο (Αρθρο 44) - οι οποίες

• ή να προβλέπουν εξαιρέσεις για όλο το Ελεύθερο Λογισμικό που δεν έχει αναπτυχθεί από τους ίδιους τους κατασκευαστές του αντίστοιχου εξοπλισμού ραδιοσυχνοτήτων αλλά από άλλες εταιρείες ή ιδιώτες.
• ή να μη μεταφέρουν την ευθύνη για τη συμμόρφωση του λογισμικού από τους χρήστες στους κατασκευαστές όταν γίνονται αλλαγές στις προκαθορισμένες ρυθμίσεις. Το λογισμικό και το υλικό δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται με διαφορετικό τρόπο από αυτή την άποψη.

Τι προσδοκούμε από τα κράτη μέλη της ΕΕ

Ζητάμε από τους νομοθέτες των κρατών μελών να

• ερμηνεύουν τους όρους της οδηγίας με τρόπο ώστε το Ελεύθερο Λογισμικό να μπορεί να εγκατασταθεί σε συσκευές ραδιοσυχνοτήτων χωρίς διάκριση, και τα δικαιώματα των χρηστών να προστατεύονται. Όπως αναφέρεται στην αιτιολογική σκέψη (19), οι ανεξάρτητοι προμηθευτές λογισμικού, όπως τα έργα Ελεύθερου Λογισμικού, δεν θα πρέπει να τοποθετούνται σε μειονεκτική θέση.
• φροντίσουν ώστε οι μικροί και μεσαίοι κατασκευαστές να μην επιβαρυνθούν δυσανάλογα από την απαίτηση να αξιολογούν ένα προς ένα κάθε εναλλακτικό λογισμικό.
• φροντίσουν ώστε οι χρήστες να μην εξαναγκάζονται να εγκαθιστούν μη-ελεύθερο λογισμικό.