Νέα

Η κατάθεση της άποψης του FSFE στο Ευρωπαϊκό Γραφείο Πατεντών

Απρίλιος 2009

Υπόθεση G3/08: Παραπομπή σύμφωνα με το Άρθρο 112(1)b) της EPC από τον Πρόεδρο του EPO (Δυνατότητα απονομής πατεντών σε προγράμματα για υπολογιστές) στο Διευρυμένο Συμβούλιο Προσφυγών, σε εκκρεμότητα με παραπομπή Nº G 3/08.(PDF)

Το όραμά μας για την Ευρωπαϊκή βιομηχανία Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ICT) είναι το πιο ζωντανό στον κόσμο - και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συμμερίστηκε αυτό το όραμα, όταν έκανε τις απαραίτητες τροποποιήσεις στην οδηγία για τις υλοποιημένες με ηλεκτρονικό υπολογιστή εφευρέσεις κατά τη διάρκεια της πρώτης ανάγνωσης στις 24 Σεπτεμβρίου 2003.

Οι πατέντες στο λογισμικό θέτουν εμπόδια στις βιομηχανίες τις βασισμένες στη γνώση κάνοντας τους υπολογιστές λιγότερο ασφαλείς, λιγότερο αξιόπιστους και παρεμποδίζοντας τον ανταγωνισμό σε βασικό επίπεδο. Η απουσία του ανταγωνισμού και της δυνατότητας μέτρησης της νομικής διακινδύνευσης αυξάνουν το κόστος των ICT και τις απώλειες θέσεων εργασίας σε όλο το φάσμα της βιομηχανίας, για την οποία η αξιοποίηση του λογισμικού είναι ένας μείζων παράγοντας καινοτομίας, όπως υπογραμμίστηκε στην Έκθεση 2007-2008 του UNCTAD για την Οικονομία της Πληροφορίας.

Η απονομή ενός διπλώματος ευρεσιτεχνίας λογισμικού δεν είναι πάνω στο ξεχωριστό πρόγραμμα υπολογιστή, αλλά στην ιδέα που αυτό υλοποιεί, ενώ ο πηγαίος κώδικας προστατεύεται από τα πνευματικά δικαιώματα. Το αποτέλεσμα είναι μια κατάσταση όπου η συσσώρευση αποκλειστικών δικαιωμάτων καταλήγει στην υπερβολική ρύθμιση, επιβαρύνοντας το λογισμικό με μια ενάντια στην καινοτομία επίπτωση, την οποία ο πρόεδρος της Microsoft Bill Gates έχει περιγράψει σε ένα εσωτερικό υπόμνημα στις αρχές της δεκαετίας του 90 ως εξής:

"Αν οι άνθρωποι είχαν καταλάβει πώς οι πατέντες παραχωρούνταν όταν οι περισσότερες από τις σημερινές ιδέες ανακαλύπτονταν και άφηναν τις πατέντες εκτός, η βιομηχανία σήμερα θα ήταν σε πλήρη ακινησία"

Μια πρόσφατη Έκθεση για τη Διεθνή Νομοθεσία περί Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας που παρουσιάστηκε στον WIPO στη 13^η Μόνιμη Επιτροπή για τη νομοθεσία περί Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας έδωσε την οικονομική σκοπιμότητα του συστήματος των πατεντών με βάση στοιχεία που επιτρέπουν την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της καινοτομίας. Όπως υπογραμμίζεται στην έκθεση, το σύστημα πατεντών μπορεί να αποδώσει τρία πρωτεύοντα οικονομικά οφέλη:

• να αντιμετωπίσει την αποτυχία της αγοράς: όταν η αγορά αποτυγχάνει στην παροχή καινοτομίας σε μια περιοχή

• να διευρύνει το δημόσιο χώρο: τοποθετώντας τη γνώση στο δημόσιο χώρο

• να διαδώσει τη γνώση: σε άλλους σε ένα πεδίο και να προωθήσει τη συνέχεια στην καινοτομία.

Αποκλειστικά δικαιώματα όπως αυτά των πατεντών απονέμονται για να παρέχουν κίνητρα καινοτομίας. Για να αντιμετωπιστεί η αναποτελεσματικότητα της ισχύος της αγοράς που διογκώθηκε από τέτοια αποκλειστικά δικαιώματα, το σύστημα των πατεντών παρέχει ένα σύνολο μηχανισμών, όπως η δυνατότητα απονομής πατέντας ή η αποκάλυψη των προϋποθέσεων.

"Και όμως, απονέμοντας πλήρη και αποκλειστικά δικαιώματα σε όλες τις περιπτώσεις ίσως ο στόχος της προώθησης της καινοτομίας και της βελτίωσης της κοινωνικής ευημερίας να μην επιτυγχάνεται πάντα. Συνεπώς, σε πολλούς, αν όχι σε όλους τους νόμους περί διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, το εύρος της δικαιοδοσίας εκτέλεσης αποκλειστικών δικαιωμάτων εξισορροπείται επιμελώς με τα συμφέροντα άλλων εταίρων, οι οποίοι είναι δυνατό να αποτρέπονται από τη χρήση της πατενταρισμένης εφεύρεσης για μια περιορισμένη χρονική διάρκεια."

(SCP13, ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΙ ΑΠΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ ΠΑΤΕΝΤΑΡΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ, # 9)

Η αιτιολόγηση για τις εξαιρέσεις και τους περιορισμούς θα πρέπει να έχει ως χαλαρή βάση την αρχαία σοφία του "primum non nocere" (πρώτον να μην προκληθεί ζημιά), η γνώση ότι το πράττειν μπορεί να είναι περισσότερο επιζήμιο από το αδρανείν, ότι η κάλυψη μιας περιοχής από το σύστημα πατεντών μπορεί να οδηγήσει σε λιγότερη καινοτομία από τον αποκλεισμό της. Αυτή θα πρέπει να είναι η γενική αρχή για τη μεγιστοποίηση της καινοτομίας και η οικονομική αιτιολόγηση για απονομή πατεντών που μας παρέχει το γνωσιακό υπόβαθρο για να κατανοούμε πότε θα πρέπει να θεωρηθεί καλή συμβουλή να ακολουθήσουμε αυτήν την αρχή και να αποφύγουμε τη ρύθμιση μέσα από πατέντες.

Η εφαρμογή αυτού του αναλυτικού σκεπτικού στη διαδικασία διαμόρφωσης πολιτικής θα επέτρεπε τη αξιολόγηση για το ποιες περιοχές μπορούν να επωφεληθούν από τις πατέντες και πού θα μπορούσαμε να έχουμε περισσότερη καινοτομία αποκλείοντας μια περιοχή από το σύστημα πατεντών. Σε παραλληλισμό με τη "δοκιμή των τριών βημάτων της Βέρνης" θα μπορούσε να συνοψιστεί σε μια "δοκιμή των τριών βημάτων για κάλυψη από το σύστημα πατεντών".

Όπως υπογραμμίστηκε, το οικονομικό σκεπτικό για τις πατέντες βασίζεται στην παροχή κινήτρων σε περιπτώσεις αποτυχίας των αγορών, της αποκάλυψης της γνώσης στο δημόσιο χώρο, καθώς επίσης και στη μεταφορά τεχνολογίας, στην εμπορευματοποίηση και διάχυση της γνώσης. Η "δοκιμή των τριών βημάτων για κάλυψη από το σύστημα πατεντών" θα πρέπει συνεπώς να βασίζεται στην αποδεδειγμένη αποτυχία της αγοράς να παρέχει καινοτομία, στην αποδεδειγμένη θετική αποκάλυψη από τις πατέντες και στην αποτελεσματικότητα του συστήματος πατεντών στην περιοχή να διαδίδει τη γνώση.

Όπως επίσης υπογραμμίστηκε, αυτά τα κριτήρια επιτρέπουν την αξιολόγηση της χρησιμότητας του συστήματος των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ξεχωριστά για κάθε περιοχή. Επομένως για περιοχές για τις οποίες αυτά τα οφέλη δεν θα υλοποιηθούν, θα σημαίνει την έλλειψη οικονομικής λογικής για απονομή πατεντών. Ένα παράδειγμα παρόμοιας περιοχής είναι το λογισμικό, το οποίο δεν γνώριζε την αποτυχία της καινοτομικής αγοράς πριν από την εισαγωγή των πατεντών και για το οποίο οι πατέντες είναι άχρηστες για την αποκάλυψη νέων ιδεών και στο οποίο οι νομικοί σύμβουλοι προτείνουν για τους προγραμματιστές να μη μελετούν τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας με στόχο να αποφύγουν τη διατύπωση ισχυρισμών περί προτιθέμενων παραβιάσεων.

Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι ο χρονισμός των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας είναι κατάλληλος για την παραγωγή και διάδοση βιομηχανικών υλικών, μια απείρως βραδύτερου ρυθμού βιομηχανία συγκριτικά με το λογισμικό ηλεκτρονικών υπολογιστών. Ως αποτέλεσμα, οποιοδήποτε δίπλωμα ευρεσιτεχνίας που θα μπορούσε να θεωρηθεί ριζοσπαστικό στην εποχή του Commodore 64 θα ήταν ακόμα και σήμερα υποκείμενο σε αποκλειστικά δικαιώματα, σήμερα που ο C64 αποτελεί κατά κύριο λόγο έκθεμα σε μουσεία.

Εξ ορισμού, το σύστημα των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας εξελίσσεται με την πρόοδο της τεχνικής που ασταμάτητα φέρνει νέες τεχνικές δημιουργίες στη ζωή μας. Συνεπώς, το σύστημα των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας αντιμετωπίζει μόνιμα το ερώτημα αν και κατά πόσο μπορεί να προσαρμοστεί στις νέες τεχνολογίες.

"Η διατύπωση ορισμένων ερωτημάτων είναι ζήτημα ερμηνείας των υφιστάμενων νόμων, για παράδειγμα, για το αν μια νέα τεχνολογία υπάγεται στον ορισμό της "εφεύρεσης" σύμφωνα με τον εφαρμοστέο νόμο περί πατεντών. Ωστόσο, ένα από τα θεμελιακά ερωτήματα είναι, από την άποψη της δημόσιας πολιτικής και με προσανατολισμό στη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας, αν ένα παρόμοιο αντικείμενο διερεύνησης θα έπρεπε να καλύπτεται από προστασία πατεντών ή όχι. Ή μήπως θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί από άλλον μηχανισμό προστασίας;"

(SCP13, ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΙ ΑΠΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ ΠΑΤΕΝΤΑΡΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ, # 33)

"Σε γενικές γραμμές, η επιλογή των αποκλεισμών από αντικείμενα διερεύνησης της δυνατότητας πατενταρίσματος ορίζεται επιμελώς λαμβάνοντας υπόψη δύο πτυχές οι οποίες συσχετίζονται στενά: η μία πτυχή είναι αν μια δοσμένη εφεύρεση θα πρέπει να αποκλείεται από την προστασία από την άποψη της αποθάρρυνσης της καινοτομίας.

Η δεύτερη πτυχή σχετίζεται με το ερώτημα αν μια δοσμένη εφεύρεση θα πρέπει να αποκλείεται από την άποψη της διακινδύνευσης να αποκλειστεί η πρόσβαση στην πατενταρισμένη τεχνολογία από τρίτους. Οι δύο πτυχές είναι στενά συνδεδεμένες διότι, από τη μία, δεν θα υπάρχει κανένα ζήτημα πρόσβασης στην καινοτομία, αν αυτή δεν υφίσταται εξ αρχής. Δεύτερον, αν η πρόσβαση στην πατενταρισμένη τεχνολογία εμποδίζεται αδικαιολόγητα, η καινοτομία ίσως να μην ενθαρρύνεται με έναν αποδοτικό και αποτελεσματικό τρόπο."

(SCP13, ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΙ ΑΠΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑΣ ΠΑΤΕΝΤΑΡΙΣΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ, # 31)

Να προστεθεί ότι η νομοθεσία για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας πρέπει να προάγει την κοινωνία, όχι να την αποτρέπει.

Η καινοτομία, όταν μπορεί να κατευθύνεται από το δημόσιο συμφέρον - μέσα από τη δημόσια συμμετοχή καθώς επίσης και μέσα από την αγορά - και όταν παράγεται με έναν τρόπο με τον οποίο το κοινό θα ωφεληθεί από αυτήν, θα πρέπει να ενθαρρύνεται.

Σε μια έντονη αντίθεση, στο πεδίο του λογισμικού, ακόμα και μικροί οικονομικοί, γραφειοκρατικοί ή νομικοί περιορισμοί θα προκαλούσαν σοβαρή ζημιά στους περισσότερους προγραμματιστές λογισμικού διότι οι περισσότεροι προγραμματιστές λογισμικού είναι φυσικά πρόσωπα, μικρομεσαίες επιχειρήσεις ή εταιρίες των οποίων η βασική δραστηριότητα δεν είναι η ανάπτυξη λογισμικού.

Το κόστος, οι περιορισμοί και οι επιβαρύνσεις που προκαλεί το σύστημα των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας τυπικά δεν έχουν εξεταστεί πλήρως. Ενώ οι διοικητικές διαδικασίες είναι μερικές φορές απαραίτητες, φρενάρουν τεχνητά την καινοτομία όπου χρησιμοποιούνται πατέντες. Έξι μήνες είναι ένα εύλογα μικρό χρονικό διάστημα για ορισμένους τομείς, αλλά για την Πληροφορική είναι αιωνιότητα.

Οι πατέντες βάζουν επίσης πολλά εμπόδια στη διαλειτουργικότητα και είναι ένα πρωτεύον πρόβλημα για τη δημιουργία Ανοιχτών Προτύπων, τα οποία είναι το σπέρμα για τη δημιουργία ανοιχτών, ανταγωνιστικών αγορών με χαμηλές προϋποθέσεις εισόδου.

Η διαλειτουργικότητα είναι και μια βασική απαίτηση για τις μελλοντικές τάσεις στην Πληροφορική, οι οποίες βασίζονται στη στοιχειοδόμηση, την ανασύνθεση και την επαναχρησιμοποίηση. Μόνο μέσα από τη διαλειτουργικότητα η βιομηχανία Πληροφορικής θα μπορέσει να διατηρήσει το υψηλό επίπεδο που έχει στην καινοτομία και μόνο μέσα από τη διαλειτουργικότητα οι άλλοι τομείς της οικονομίας θα μπορέσουν να συλλέξουν τα οφέλη της τροφοδοτούμενης από τις ICT καινοτομίας και των οικονομιών κλίμακας.

Το FSFE βλέπει μια ισχυρή δημόσια ανάγκη για διαλειτουργικότητα, η οποία, κατά πάσα πιθανότητα, υπερκαλύπτει τα ενδεχόμενα καινοτομικά αποτελέσματα των πατεντών.

Τα αναφερόμενα ερωτήματα είναι:

1. Μπορεί ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή να αποκλειστεί μόνο ως τέτοιο που είναι αν ρητά αξιώνει τον τίτλο του ως πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή;

Όχι. Ένα πρόγραμμα υπολογιστή είναι ένα πρόγραμμα υπολογιστή ανεξάρτητα από τη χρησιμοποιούμενη για την περιγραφή του ορολογία. Θα ήταν πανεύκολη η καταστρατήγηση των Άρθρων 52(2)(c) και (3) απλώς αποφεύγοντας τη χρήση κάποιων λέξεων.

2.(α) Μπορεί ένας ισχυρισμός στην περιοχή των προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών να αποφύγει τον αποκλεισμό κατά τα Άρθρα 52(2)(c) και (3) απλώς με τη ρητή μνεία της χρήσης ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή ή ενός μέσου αποθήκευσης δεδομένων ικανού να αναγνωστεί από έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή;

Όχι. Υπολογιστές και μέσα αποθήκευσης δεδομένων ικανά να αναγνωστούν από υπολογιστή είναι μια φυσιολογική και απαραίτητη υποδομή για την ανάπτυξη και χρήση των προγραμμάτων υπολογιστών και μια διαφορετική πάνω σε αυτό πρόταση θα συνιστούσε μιαν ενοχλητική σοφιστεία. Η υπόμνησή τους δεν μπορεί να σημαίνει αποκλεισμό τόσο, όσο η υπόμνηση ότι ο αέρας δεν μπορεί να συνιστά μιαν εξαίρεση στον κανονισμό των αεροπορικών πτήσεων.

(β) Αν η απάντηση στο ερώτημα 2(α) είναι αρνητική, είναι μια περαιτέρω τεχνική επίδραση απαραίτητη για την αποφυγή του αποκλεισμού, ώστε το αποτέλεσμά της να υπερβαίνει τα αποτελέσματα που συνεπάγεται η χρήση ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή να εκτελεί ή αντίστοιχα ενός αποθηκευτικού μέσου δεδομένων να αποθηκεύει ένα πρόγραμμα ηλεκτρονικού υπολογιστή;

Mια περαιτέρω τεχνική επίδραση θα ήταν πράγματι απαραίτητη. Η συμπεριφορά των εφαρμογών δε συνιστά τεχνική επίδραση ούτε και η φυσιολογική και αναμενόμενη χρήση ενός υπολογιστή και των συσκευών του εισόδου/εξόδου. Οποιαδήποτε τεχνική επίδραση πρέπει να εκτείνεται πέρα από τη λειτουργία του υπολογιστή.

3.(α) Πρέπει η αξίωση ως προς ένα χαρακτηριστικό να προκαλεί τεχνική επίδραση σε μια φυσική οντότητα στον πραγματικό κόσμο για να θεωρηθεί ότι συμβάλει στον τεχνικό χαρακτήρα της αξίωσης;

Ναι, αν και η φυσιολογική και αναμενόμενη χρήση ενός υπολογιστή και των συσκευών του εισόδου/εξόδου δεν παρέχουν επαρκείς λεπτομέρειες. Οι χρήσεις μιας οθόνης για την απεικόνιση της εξόδου ή ενός ηχείου για ηχητική αναπαραγωγή είναι τυπικές και αναμενόμενες.

(β) Αν το ερώτημα 3(α) έχει καταφατική απάντηση, είναι επαρκές η φυσική οντότητα να είναι ένας απροσδιόριστος ηλεκτρονικός υπολογιστής;

Όχι. Ένας υπολογιστής είναι μια φυσική οντότητα και η συνήθης και απαραίτητη υποδομή για τη χρήση ενός προγράμματος υπολογιστή, δείτε την απάντηση στο 2(α).

(γ) Αν το ερώτημα 3(α) έχει αρνητική απάντηση, είναι δυνατή η συμβολή των χαρακτηριστικών στον τεχνικό χαρακτήρα της αξίωσης αν τα μόνα αποτελέσματα στα οποία συμβάλουν είναι ανεξάρτητα από οποιοδήποτε ιδιαίτερο υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί;

Όχι. Αυτό και πάλι θα ήταν ένα πρόγραμμα υπολογιστή που απεικονίζει τα αποτελέσματα στο προτιθέμενο περιβάλλον εκτέλεσης, χωρίς το οποίο όλα τα προγράμματα υπολογιστών είναι άνευ νοήματος. Η αξίωση μιας συγκεκριμένης υπολογιστικής πλατφόρμας είναι άσχετη και στις δύο περιπτώσεις.

4.(α) Η δραστηριότητα του προγραμματισμού ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή συνδέεται απαραίτητα με τεχνικές μελέτες;

Όχι. Το αντίστροφο είναι σχεδόν πάντα αληθές. Οποιοδήποτε πρόγραμμα λογισμικού είναι το αποτέλεσμα προγραμματισμού, ο οποίος είναι ουσιαστικά ο συνδυασμός μιας σειράς αλγορίθμων, και οι αλγόριθμοι είναι μαθηματικά.

Όπως με τη συγγραφή ενός μυθιστορήματος ή τη σύνθεση μιας συμφωνίας, η συγγραφή λογισμικού μπορεί να είναι πολύπλοκη, αλλά η πολυπλοκότητα δε συνιστά τεχνική λεπτομέρεια. Πρόκειται για την επίλυση προβλημάτων τα οποία είναι από τη φύση τους προβλήματα λογικής.

(β) Αν το ερώτημα 4(α) απαντηθεί καταφατικά, όλα τα χαρακτηριστικά που προέρχονται από τον προγραμματισμό με αυτόν τον τρόπο συμβάλουν στον τεχνικό χαρακτήρα μιας αξίωσης;

Κανένα προγραμματιστικό αποτέλεσμα δεν μπορεί να συμβάλει στον τεχνικό χαρακτήρα μιας αξίωσης.

(γ) Αν το ερώτημα 4(α) έχει αρνητική απάντηση, είναι δυνατό τα χαρακτηριστικά που προέρχονται από τον προγραμματισμό να συμβάλουν στον τεχνικό χαρακτήρα μιας αξίωσης μόνο όταν συμβάλουν σε ένα επόμενο τεχνικό αποτέλεσμα όταν εκτελείται το πρόγραμμα;

Κανένα προγραμματιστικό αποτέλεσμα δεν μπορεί να συμβάλει στον τεχνικό χαρακτήρα μιας αξίωσης, έτσι ο τεχνικός χαρακτήρας οποιασδήποτε αξίωσης θα πρέπει να αποτελείται από κάτι το οποίο δεν συσχετίζεται με το πρόγραμμα του υπολογιστή ή με τον υπολογιστή που το εκτελεί. Η εκτέλεση ενός προγράμματος το οποίο παρέχει ένα προβλέψιμο αποτέλεσμα κατά τον αποδοτικότερο και ακριβέστερο τρόπο είναι ο τελικός στόχος του προγραμματισμού.

[ PDF έκδοση στα Αγγλικά ]